Ethics in Research and Scholarly Publishing

1.1 Mục đích và phạm vi áp dụng

Quy định này nhằm đảm bảo mọi bài báo gửi đăng và xuất bản trên Tạp chí Khoa học Trường Đại học Phan Thiết (sau đây viết tắt là TCKH Trường ĐHPT hay Tạp chí) tuân thủ các chuẩn mực đạo đức nghiên cứu, xuất bản tiêu chuẩn trong nước và quốc tế, nâng cao chất lượng, uy tín và giá trị học thuật của Tạp chí.

1.2 Đối tượng áp dụng

Tất cả các bên liên quan  khi tham gia hoạt động nghiên cứu, xuất bản, phản biện, cộng tác hoặc cung cấp dịch vụ cho Tạp chí đều phải tuân thủ đầy đủ quy định đạo đức và các quy định pháp luật hiện hành. Các bên liên quan bao gồm:

Tác giả: Cá nhân hoặc nhóm cá nhân trực tiếp tham gia xây dựng, thực hiện, viết và gửi bài báo khoa học cho Tạp chí.

Đồng tác giả: Những người cùng tham gia đóng góp thực chất vào bài báo, được ghi nhận trong danh sách tác giả.

Tác giả liên hệ: Người đại diện nhóm tác giả trao đổi, liên hệ chính thức với Tạp chí trong suốt quá trình xét duyệt, xuất bản. Tác giả liên hệ có thể đứng ở bất kỳ vị trí nào trong thứ tự danh mục tác giả của bài báo. Một bài báo khoa học có thể có một hoặc nhiều tác giả liên hệ.

Thành viên Hội đồng Biên tập: Là những cá nhân chịu trách nhiệm tham mưu và quản lý các hoạt động học thuật của Tạp chí, bao gồm xét duyệt bản thảo, giới thiệu và lựa chọn người phản biện phù hợp, cũng như trực tiếp tham gia phản biện các bản thảo gửi đến Tạp chí.

Ban Biên tập, Thư ký Tòa soạn, bộ phận kỹ thuật: Các cá nhân đảm nhận vai trò hỗ trợ, tổ chức quy trình xuất bản, kỹ thuật, hành chính và truyền thông của Tạp chí, trong đó lãnh đạo Ban Biên tập (gồm Tổng Biên tập và phó Tổng Biên tập) phối hợp chỉ đạo và giám sát các hoạt động này.

Người phản biện: Chuyên gia độc lập đánh giá chất lượng học thuật, tính mới, tính hợp lệ của bản thảo bài báo theo định dạng và quy định của Tạp chí.

Độc giả: Cá nhân, tổ chức tiếp cận, sử dụng, trích dẫn các bài báo đã xuất bản trên Tạp chí.

Cơ quan quản lý, tổ chức tài trợ, đối tác liên kết: Trường Đại học Phan Thiết, các đơn vị có quyền quản lý, hỗ trợ tài chính, kỹ thuật hoặc phối hợp, cung cấp dịch vụ xuất bản cùng Tạp chí.

1.3 Giải thích từ ngữ

Trong quy định này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:

Bài báo khoa học (Paper/ Scientific Article): là một báo cáo nghiên cứu gốc được công bố chính thức trên TCKH Trường ĐHPT. Bài báo này trình bày kết quả nghiên cứu mới, có tính khách quan, minh bạch và tuân thủ các quy trình khoa học tùy từng ngành, từng thể loại nhằm giải quyết một vấn đề hoặc câu hỏi nghiên cứu cụ thể. Bài báo khoa học có thể bao gồm các dạng: bài nghiên cứu dài, tổng quan, nghiên cứu ngắn, thư tòa soạn, bài nêu quan điểm v.v.

Bản thảo (Manuscript): là tài liệu viết do tác giả hoặc nhóm tác giả soạn thảo, chưa được công bố chính thức, gửi đến TCKH Trường ĐHPT nhằm mục đích xét duyệt và xuất bản. Bản thảo được chuẩn bị theo quy định của Tạp chí và tuân thủ các nguyên tắc đạo đức nghiên cứu. Nếu bản thảo chưa trải qua quá trình bình duyệt, biên tập và xuất bản thì chưa được xem là sản phẩm khoa học chính thức.

Liêm chính học thuật (Academic Integrity): là sự trung thực trong giáo dục (học tập), nghiên cứu, sáng tạo; không sao chép ý tưởng, sản phẩm học thuật của người khác làm của mình.

Trích dẫn hợp lý (Reasonable citations): là việc sử dụng và ghi nhận chính xác các nguồn tài liệu tham khảo trong bài báo khoa học theo đúng quy định, nhằm tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ của tác giả gốc và đảm bảo minh bạch, trung thực trong công bố khoa học. Những quy tắc trích dẫn hợp lý bao gồm:

• Chỉ trích dẫn các tài liệu có liên quan trực tiếp và thực sự hỗ trợ cho nội dung nghiên cứu;
• Phản ánh đúng ý tưởng, dữ liệu hoặc kết quả của tài liệu gốc mà không bóp méo hay sai lệch;
• Ghi rõ nguồn tài liệu tham khảo với đầy đủ thông tin cần thiết theo quy định của Tạp chí (tác giả, năm xuất bản, tên bài báo, tạp chí, trang, đường dẫn nếu có);
• Ưu tiên trích dẫn các nguồn chính thống, có độ tin cậy cao và có thể kiểm chứng được;
• Đối với tài liệu điện tử, cần ghi rõ đường liên kết chính xác và ngày truy cập;
• Tránh trích dẫn nguồn thứ cấp hoặc tài liệu không được xác thực;
• Không sử dụng trích dẫn một cách quá mức hoặc không cần thiết nhằm mục đích tăng số lượng tham khảo.

Nơi công tác (Affiliation):

Trong một bài báo khoa học, nơi công tác của tác giả là địa điểm/tổ chức mà tác giả đã tiến hành nghiên cứu của mình. Do tính di động thường xuyên trong quá trình nghiên cứu, địa điểm đó không nhất thiết phải là nơi mà tác giả đang làm việc/hợp tác tại thời điểm gửi đăng bài báo khoa học. Việc khai báo nơi công tác một cách chính xác và minh bạch trong quá trình công bố bài báo khoa học không chỉ giúp xác định vai trò, tầm ảnh hưởng của tác giả mà còn giúp xác thực độ tin cậy của nghiên cứu của họ.

Hành vi vi phạm liêm chính học thuật (Violations of academic integrity): các hành vi vi phạm sự liêm chính trong học thuật bao gồm: đạo văn, gian lận, bịa đặt.

Đạo văn (Plagiarism): là hành vi sử dụng nội dung, từ ngữ hay ý tưởng không phải do chính mình nghĩ ra (do người khác nghĩ ra hoặc đã công bố) trong quá trình nghiên cứu nhưng không trích dẫn theo quy định; hoặc không ghi nhận công trạng của người có đóng góp. Đạo văn ít nhất có các trường hợp sau:

• Đạo văn cạnh tranh (Competitive plagiarism): là hình thức đạo văn nhằm cạnh tranh lợi ích với nhau. Ví dụ: sinh viên và học viên cao học lấy các ý tưởng, công trình từ sinh viên/học viên khác để thực hiện bài báo khoa học của mình mà không ghi nhận, trích dẫn tác giả gốc là vi phạm;
• Đạo văn ký ức (Cryptomnesia occurs): người đạo văn nhớ và sử dụng ý tưởng, từ ngữ của người khác (nhưng không nhớ thông tin về tác giả) và tin rằng đó là của mình. Đây là một dạng đạo văn không cố ý;
• Viết thuê (Ghostwriting): là việc (các) tác giả được ghi nhận trong bài báo khoa học không hoặc không có đóng góp đáng kể cho công trình. Người viết để người khác đứng tên được trả tiền hoặc nhận những lợi ích khác để làm việc này;
• Tác giả quà tặng (Gift authorship hoặc honorary authorship): là việc thêm tên một người vào danh sách tác giả dù người này không biết hoặc không tham gia hoặc không đóng góp đáng kể vào bài báo khoa học;
• Đạo một đoạn văn/từ ngữ (Paraphrasing/Word for Word plagiarism): là lấy một chuỗi văn bản hoặc từ ngữ từ một hoặc nhiều nguồn khác nhau; sau đó thay đổi từ ngữ, cấu trúc câu, thay thế từ đồng nghĩa để thành một hoặc nhiều nội dung trong sản phẩm học thuật của mình nhưng không ghi rõ nguồn theo quy định;
• Tự đạo văn (Self-plagiarism): là hành vi trình bày lại một phần hoặc toàn bộ nội dung công trình trước của chính mình như thể đó là nội dung mới, công trình mới nhưng không ghi rõ nguồn trích dẫn theo quy định (dù là trích dẫn chính mình thì vẫn phải thực hiện);
• Viết bài cho người khác dưới sự giám sát (Supervisory ghostwriting): là hành vi người hướng dẫn sử dụng nội dung từ hoạt động học thuật (viết, soạn, dịch thuật, lập trình, dữ liệu thí nghiệm, dữ liệu khảo sát/phỏng vấn, kết quả phân tích dữ liệu…) của người được hướng dẫn nhưng không thừa nhận sự đóng góp của họ;

Gian lận (Fraudulent behaviors): là hành vi sử dụng các phương thức không trung thực (gian dối, ngụy tạo, đánh lừa...) trong việc thực hiện bài báo, bao gồm ít nhất các hành vi sau đây:

• Ngụy tạo lý lịch khoa học: Không trung thực khi mô tả về năng lực cũng như các công việc của cá nhân nhằm tăng danh tiếng trong giới khoa học;
• Sử dụng ý tưởng, nội dung của (những) người khác phục vụ cho bài báo khoa học của mình mà không được sự đồng ý của (những) người đó.

Bịa đặt (Fabrication): Là hành vi cố ý trình bày sai lệch vấn đề so với sự thật; giả mạo dữ kiện hay bịa ra các thông tin, dữ liệu; xuyên tạc hay bóp méo dữ liệu đã được nghiên cứu trước đây theo ý muốn chủ quan của mình để trở thành dữ liệu mới. Ngụy tạo kết quả nghiên cứu, sử dụng kết quả không đủ độ tin cậy để đưa ra kết luận và cố ý bỏ qua các kết quả khác.

Trùng lắp: là việc sử dụng lại các câu từ, đoạn văn hoặc phần nội dung đã được công bố trước đó mà không có sự thay đổi đáng kể về ngôn ngữ hoặc cấu trúc. Trùng lắp thường được phát hiện và kiểm tra bằng các phần mềm chuyên dụng do Tạp chí sử dụng nhằm phát hiện sự giống nhau về văn bản giữa các bài báo. Việc trùng lắp quá mức có thể vi phạm nguyên tắc liêm chính học thuật.

I. Trung thực và minh bạch

• Tôn trọng ý tưởng của người khác, không biến ý tưởng của người khác thành của mình mà không cung cấp nguồn trích dân;
• Không bịa đặt, ngụy tạo đối tượng, khách thể, dữ liệu nghiên cứu; không làm giả, không che giấu dữ liệu bất lợi;
• Có trách nhiệm giải trình đầy đủ kết quả nghiên cứu với các bên liên quan khi được yêu cầu bởi các cấp có thẩm quyền;
• Chia sẻ thông tin phải chính xác, khách quan, đầy đủ, kịp thời, đáp ứng yêu cầu về chất lượng và định dạng của bài báo khoa học;

• Tác giả, người phản biện, biên tập viên phải khai báo rõ ràng các lợi ích và xung đột lợi ích liên cá nhân, tổ chức có thể ảnh hưởng đến tính khách quan của bài báo khoa học;
• Không đưa tên người khác vào danh sách tác giả mà người đó không được biết;
• Tất cả các bên liên quan có trách nhiệm phối hợp cùng nhau để đảm bảo tính minh bạch, trung thực và liêm chính học thuật cho bài báo khoa học được đăng trên Tạp chí;
• Đăng tải công khai toàn văn các quy trình và quy định liên quan đến Tạp chí cho các bên liên quan nắm rõ trước khi hợp tác.

II. Tôn trọng và ghi nhận công lao

• Ghi nhận đầy đủ công lao của các đồng tác giả, cộng sự, nguồn tài trợ, nguồn dữ liệu;Tuân thủ đúng quy định về trích dẫn hợp lý; phản ánh đúng ý tưởng của tài liệu gốc; trích dẫn đúng nguồn tài liệu tham khảo; nguồn tài liệu tham khảo phải chính thống, có độ tin cậy, có nguồn gốc rõ ràng. Đối với nguồn trích dẫn từ tài liệu điện tử, cần thể hiện rõ đường liên kết đến đúng nội dung và ngày truy cập; tránh trích dẫn nguồn thứ cấp hoặc không kiểm chứng;
• Không tự ý loại bỏ tên người có đóng góp ra khỏi danh sách đồng tác giả khi chưa được sự đồng ý của người đó.

III. Đảm bảo tính nguyên gốc

• Bài báo gửi đăng phải là nghiên cứu gốc, chưa từng công bố ở nơi khác dưới bất kỳ hình thức nào;
• Nếu có sử dụng kết quả đã công bố (hội nghị, kỷ yếu, luận văn v.v.), phải chú thích rõ ràng;
• Phối hợp với Tạp chí chỉnh sửa tỉ lệ trùng lắp ở mức quy định theo chính sách của Tạp chí.

IV. Tránh xung đột lợi ích

• Việc ghi nhận tên tác giả, bao gồm tác giả chính, tác giả liên hệ và đồng tác giả, phải dựa trên mức độ đóng góp thực tế vào bài báo khoa học, không vì lý do vị trí, chức vụ hay quan hệ cá nhân;
• Sau khi gửi bản thảo, mọi thay đổi liên quan đến tác giả chính, tác giả liên hệ, đồng tác giả hoặc thứ tự tên tác giả chỉ được thực hiện khi có sự đồng thuận bằng văn bản của tất cả các tác giả và được Tạp chí chấp thuận;
• Ban Biên tập Tạp chí sẽ từ chối đăng bài nếu phát sinh khiếu kiện về việc bổ sung, loại bỏ tên tác giả hoặc thay đổi thứ tự tác giả diễn ra mà không có sự đồng thuận của tất cả các tác giả.

V. Bảo mật và công bằng trong phản biện

• Người phản biện giữ bí mật thông tin bản thảo, không sử dụng cho mục đích cá nhân;
• Đánh giá khách quan, xây dựng, không thiên vị theo quy trình bình duyệt ẩn danh hai chiều.

VI. Sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI)

• AI không được coi là tác giả; không sử dụng AI để tạo nội dung chính cho bài báo;
• Nếu sử dụng AI hỗ trợ (dịch, kiểm tra ngữ pháp, diễn đạt ngôn ngữ v.v.), khuyến khích khai báo rõ trong phần Lời cảm ơn;
• Không được trích dẫn AI (ChatGPT, Gemini, Copilot v.v.) như một nguồn tham khảo học thuật.

VII. Tỉ lệ trùng lắp

• Tồn tại tỉ lệ trùng lắp từ một nguồn bất kỳ trên 5% mà không trích dẫn nguồn đúng quy định hoặc đoạn văn có ít nhất 100 từ trùng lắp liên tiếp kể cả đã có trích dẫn nguồn. Nếu tổng tỷ lệ trùng lắp với các nguồn dữ liệu khác đã công bố, bao gồm của chính tác giả, trên 30% văn bản trở lên đối với bản thảo được viết bằng tiếng Việt và 25% văn bản trở lên đối với bản thảo được viết bằng tiếng Anh;
• Tác giả có trách nhiệm tự kiểm tra trùng lặp (KTTL) trước khi gửi bản thảo đến Tạp chí. Tuy nhiên, tác giả không cần gửi kèm kết quả kiểm tra này, bởi tỉ lệ trùng lặp cuối cùng sẽ được xác định dựa trên kết quả kiểm tra chính thức của Tạp chí. Sau khi hoàn tất việc tự kiểm tra, tác giả phải xóa dữ liệu kiểm tra cũ trong phần mềm để đảm bảo tính chính xác của kết quả kiểm tra chính thức do Tạp chí thực hiện.  
• Các phần được loại trừ bao gồm: Lời cảm ơn, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, v.v.; loại trừ các trích dẫn trực tiếp trong dấu “ ”, <…>, >…<, …”, [...], v.v.;
• Cho phép loại trừ nguồn trùng lắp đối với các trường hợp: Các tài liệu liên quan đến các quy định pháp luật, văn bản pháp quy, Luật, Thông tư,...cần trích dẫn nguyên văn nội dung;
• Không được phép thực hiện các hành vi gian lận để vượt qua việc kiểm tra của phần mềm như: cố ý thêm các ký tự màu trắng, thu nhỏ vào giữa các chữ trong văn bản, sử dụng dấu ngoặc kép không đúng quy định trích dẫn tài liệu trực tiếp (nhìn thấy được hoặc thu nhỏ, chuyển thành màu trắng), sử dụng định dạng hình ảnh trong bài báo khoa học và nhiều thủ thuật gian lận khác để giảm tỉ lệ trùng lắp.

VIII. Khai báo nơi công tác

• Tác giả cần lưu ý khai báo chính xác nơi công tác để bảo đảm quyền lợi của mình được công nhận đầy đủ;
• Tạp chí sẽ gửi bản xem trước (proof) cho tác giả kiểm tra trước khi xuất bản, do đó nếu có sai sót do tác giả không phát hiện hoặc không phản hồi khi xem bản proof, Tạp chí sẽ không chịu trách nhiệm về những lỗi đó.

Vui lòng đọc toàn văn "QUY ĐỊNH ĐẠO ĐỨC TRONG NGHIÊN CỨU VÀ XUẤT BẢN HỌC THUẬT TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHAN THIẾT".